Δεν είμαι οικονομολόγος. Από οικονομικά γνωρίζω ό,τι ένας μέσος πολίτης. Αρχικά αναρωτήθηκα μήπως αυτό το βιβλίο πρέπει να το διαβάσει, να το εκτιμήσει και να το προτείνει κάποιος ειδικός. Όμως, το βιβλίο δεν απευθύνεται σε ειδικούς αλλά στο μέσο πολίτη που ενδιαφέρεται να ενημερωθεί για βασικά οικονομικά ζητήματα, να κατανοήσει τις στοιχειώδεις έννοιες, τις σχέσεις και αλληλεπιδράσεις διαφορετικών τομέων τής οικονομίας. Τελικά, ένας τέτοιος μέσος πολίτης είναι πιστεύω καταλληλότερος για αυτό το ρόλο.

Η πρώτη χρησιμότητα τού βιβλίου είναι ότι εκλαϊκεύει όρους και έννοιες που ακούμε συνεχώς, ίσως χωρίς να τους κατανοούμε πλήρως. Αν δεν κατανοούμε τους όρους τότε δεν μπορούμε να κατανοήσουμε και τις θέσεις που εκφράζονται, πολιτικές ή οικονομικές. Ποια είναι η διαφορά τού «εμπορικού ισοζυγίου» και του «ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών»; Το «Ακαθάριστο εγχώριο προϊόν», το «δημοσιονομικό έλλειμμα ή πλεόνασμα»; Όχι μόνον ως ο γενικοί ορισμοί αλλά και πως αυτοί αλληλεπιδρούν, επηρεάζονται, ενισχύονται ή αποδυναμώνονται.

Διαβάζοντας αυτό το βιβλίο κράτησα περισσότερες σημειώσεις από κάθε άλλο, από κάθε φράση προκύπτει και ένα τουλάχιστον ερώτημα, ένα θέμα για συζήτηση και αντιπαράθεση, σε κάθε σελίδα έχω κατά μέσο όρο 2 σημειώσεις για ερώτημα και περεταίρω συζήτηση με το συγγραφέα!

Για αυτό λοιπόν βρήκα πολύ χρήσιμο αυτό το βιβλίο, πρώτον για την ενημέρωση που παρέχει, δεύτερον για τις εξηγήσεις που δίνει σχετικά με την οικονομική κατάσταση τής χώρας μας, τρίτον για τις προτάσεις και προβλέψεις και τέταρτον για το ότι ανοίγει θέματα προς συζήτηση. Τα οικονομικά ζητήματα προκαλούν έντονες αντιπαραθέσεις και συνδέονται φυσικά με αντίστοιχες πολιτικές θέσεις. Ξέρουμε όλοι ότι είναι τόσο «συγκρουσιακά» που ακόμα και στα πλαίσια τής ίδιας πολιτικής παράταξης δημιουργούνται αντιπαραθέσεις για οικονομικά ζητήματα, ακόμα και για θεμελιώδη.

Το βιβλίο αυτό όμως παραμένει ενδιαφέρον άσχετα από την οικονομική/πολιτική θέση βλέπει τα πράγματα ο αναγνώστης. Προσωπικά, ομολογώ ότι βρήκα τον εαυτό μου να διαφωνεί με πολλές από τις θέσεις ή τις αιτιάσεις φαινομένων που ζούμε ακόμα και σήμερα. Όμως, γνωρίζοντας την υποκειμενικότητα των πιστεύω μου αλλά και όλων μας, ακόμη και του συγγραφέα, η αντιμετώπιση αντίθετων απόψεων είναι πιο παραγωγική διότι μας δίνει την ευκαιρία να επιβεβαιώνουμε ή να αναθεωρούμε αυτά τα πιστεύω μας.

Ο συγγραφέας προσπαθεί να ερμηνεύσει την οικονομική κατάσταση τής χώρας μας μελετώντας την κοινωνική διαστρωμάτωση, τις παθογένειες τού δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, τα χαρακτηριστικά τού εργατικού δυναμικού, τον τρόπο οργάνωσης τής οικονομίας μας όπως είναι σήμερα. Βάσει διαπιστώσεων και συγκρίσεων με άλλες χώρες, προσπαθεί να εξηγήσει το γιατί βρισκόμαστε στη θέση αυτή. Άλλωστε, αφιερώνει ένα κεφάλαιο σε αυτό το θέμα με τίτλο «Ποιος φταίει;». Δεν μένει όμως εκεί, προχωρά σε προτάσεις για αλλαγές που πιστεύει ότι θα βγάλουν τη χώρα από το τέλμα και θα τη βάλουν σε τροχιά (υγιούς) ανάπτυξης. «Με τις δικές μας δυνάμεις» είναι ο, αισιόδοξος, τίτλος τού τελευταίου κεφαλαίου όπου ο συγγραφέας περιγράφει τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν, τους κλάδους τής οικονομίας που αξίζει να ενισχυθούν και τις μετακινήσεις εργατικού δυναμικού που απαιτούνται.

Στην όλη προσπάθεια διακρίνω μία έλλειψη την οποία δεν μπόρεσα να εξηγήσω βάσει τής επιστημονικής αρτιότητας τού συγγραφέα και τής πλούσιας πρακτικής εμπειρίας του: Δύο είναι οι θεμελιώδεις αλλαγές στην ελληνική οικονομία τα τελευταία 30-40 χρόνια, η ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (που με την προετοιμασία για αυτήν επεκτείνεται κατά πολύ αυτό το χρονικό διάστημα), και η ένταξή μας στη Νομισματική Ένωση, στο Ευρώ. Αυτές οι δύο αλλαγές εκτιμώ ότι δεν απασχολούν επαρκώς το συγγραφέα, δεν ερευνώνται ούτε σε πλάτος ούτε σε βάθος. Η ένταξή μας στο Ευρώ απουσιάζει ουσιαστικά παντελώς από τη συζήτηση ενώ η ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση καταλαμβάνει παρά μόνον μία και μισή σελίδα σε ένα κεφάλαιο ενώ αναφέρεται αποσπασματικά σε άλλα σημεία. Χωρίς καν να αναφερθώ σε επιχειρήματα περί των οικονομικών, με τη λογική αρχικά, κρίνω ότι δεν μπορεί αυτά τα δύο να μην επηρέασαν την πορεία μας ως χώρα, οικονομικά. Καθημερινώς άλλωστε ζούμε την αδυναμία μας να επιλέξουμε εμείς οικονομικά μέτρα για την αντιμετώπιση τής κρίσης, δέσμιοι των περιορισμών στα πλαίσια αυτών των θεσμών.

Το πρώτο πράγμα που διαπιστώνει ο αναγνώστης είναι η περιπλοκότητα τής οικονομίας, η πρακτική αδυναμία να υπάρξουν «χρυσές συνταγές», «φτιάχνεις το ένα, χαλάει το άλλο», όπως λέμε απλά. Π.χ. εφαρμόζεις πολιτική λιτότητας για τον περιορισμό των εισαγωγών και τη βελτίωση τού εμπορικού ισοζυγίου αλλά ταυτόχρονα περιορίζεις γενικά τη ζήτηση και άρα και την εσωτερική παραγωγή. Επίσης, τι είναι προτιμότερο, οικονομία με μεγάλη συγκέντρωση κεφαλαίου και πολύ μεγάλες επιχειρήσεις ή οικονομία που να βασίζεται σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις;

Ο συγγραφέας περιγράφει τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα κάθε οικονομικής επιλογής ενώ φαίνεται έντονα και η δική του ταλάντευση. Ενώ θεωρεί ως κρίσιμο μειονέκτημα την έλλειψη μεγάλων επιχειρήσεων, θεωρεί ως πλεονέκτημα τής Ελλάδας (ίσως εξ ανάγκης) την ύπαρξη μικρών επιχειρήσεων ή αυτοαπασχολούμενων που με την καινοτομία τους θα βοηθήσουν στην πρόοδο που έχει ανάγκη η χώρα.

Προτείνω λοιπόν να διαβαστεί αυτό το βιβλίο, φιλοδοξώντας να συνεχίσουμε τη συζήτηση.